PU HLUR HMUNG THUANTHU

4 min read

Pu Hlur Hmung cu Lumbang Miuk Pu Naih Vum le Pi Zun Bawi te fapa upabik a si-ih kum 1895 October 8 Lumbang khua ah a suak. Amah kumkua a kim in Falam ah tlawng a kai. A pa Pu Naih Vum thih hnuah khal a nu in tlawng a kaiter. Kum 1912 ah Kawl ca phunsarih a ong. Kum 1914 June 4, Pu Hlur Hmung kum hleikua a kim tikah Mirang kumpi in Lumbang Miuk ṭuan dingin ca a peek.

Leitlun ralpi veikhatnak a cem hlanah Mirang kumpi in France ram ah Labur Corps ṭuan ding a fial tikah a uk sungih pacang ṭha hrilmi 152 le Lai ralkap 600, Kawl ram hmun tin ih hrilmi pacang ṭha 1200 thawn France ram an feh. Kum 1917 October 17 ah Yangon ihsin France ram lam pan in tlangleng le tangphawlawng in an feh vingvo. France ram Liue khua kiang Buhe hmun ah an um. 78, Burma Labour Company, Indian Expecditionary Force “A” ah Lai ralkap hotu Havildar a ṭuan. Ralram kuat dingmi hriamhrei phunphun le ration pawl, motor le tlangleng sungih san le suah, tlangleng zin laih hi an ṭuanmi a si.

1918 February thla sungah ni 10 khuan in London ih an Museum zoh ding an feh. An hmuhdahlomi, Arcang mei piruk sau, Vuiho pikua sau ih pihnih tuum, dongkua sahmi thingtan le suitum vawhpi tia tla an hmu. King George V thawn khal an tongaw. Kum 1919 January 9 ah France ram in Kawl ram ah an tlungsal. February 26 ah Yangon khuapi an thlengsal ih Kawl ram Governor in a hmuak. Cuih ni ah tlangleng in Sagaing ah an lan. 1919 March 21 ni ah Lumbang a thlengsal. A uksung ih ralkap pawl thawn khua sung pawl in an hmuak.

Pi Cong Nuam, wife of Lumbang Chief Pu Hlur Hmung .. Circa. 1920s

Pu Hlur Hmung cu Mirang thu ngai in uktu bawi thu a lung ih rinsantlak sinak a co. (i) kum 1920 ah A.T.M hminthatnak le meithal zunphir, (ii) kum 1922 ah I.D.S.M Medal le meithal zunphir, (iii) Kum 1934 ah Zipeng Burne in meithal zunphir laksawng, (iv) Kum 1935 ah King George V in Silver Jubilee Medal, (v) Kum 1946 October ah Zipeng Thein Maung in no. 38 revolver le ziandawng 100, (vi) Kum 1947 ah B.E.M Medal, (vii) Kum 1959 ah Kawl ram Tamadah U Ba Oo in W.K.H hminṭhatnak pawl tla a pek.

Japan pawl Laitlang an thlen tikah Mirang pawl dawi in India ram ri Phaisat khua tiang a thleng. Japan pawl an thlen zo ruangah khua ah a kirsal ih khua a thlen veten Japan in an kai. Tedim ah an hruai ih na piin an hrem ciam co. Japan cakapian Yoke Chao in a bom ruangah thawng ihsin a suak. Khua a thlen in Japan kut tangah khuabawi a ṭuan ih laimi Japan bawi ṭuantu pawl ih hmuhsuam zomtaihnak a tuar.

Pu Hlur Hmung
Pu Hlur Hmung

Japan ral a cem veten a ukcia khua 23 le Pu Van Hmung uk Zanniat ram khua 33 thawn khua 56 cu Mirang kumpi in a kom ih a ukter. Kawl ram independant ngah dingah tlang par miphun le kawl rawn um pawl komkhawmaw dingah Shan ram Pinlung khua tonkhawmnak ah Laimi aiawh ih a telmi pawl cu; (i) Hakha Miuk Pu Kio Mang, (ii) Ton Zang Miuk Pu Pum Za Mang, le (iii) Lumbang Miuk Pu Hlur Hmung pawl an si.

Kum 1946 March 27 ah Kawl ram miphun zate independant lakkhawm ding lungkimnak an nei. March 29 ah Kawl le tlang par um palai Pawlkom an din. Shan Sawbua Sat Shwe Taik in a ho. Pinlung khua ih an relkhawmmi thu le hla pawl cu 1946 April 20 ah Pu Hlur Hmung hohanak in Falam peng sung Miuk le khuabawi 300 leng lo thawn Falam ah tongaw in lungkimnak an nei hnu, a thu pehzom vingvo ding a si.

Photo – Lumbang Chiefs Pu Hlur Hmung (IDSM, ATM, BEM) by Photographer J. Green taken in 1920s

A veihhnihnak Pinlung Conference cu, 1947 January 24, Falam Zipeng ih kawhnak vekin (i) Tedim peng aiawh in Saizang Miuk Pu Thawng Za Khup, (ii) Hakha peng aiawh in Pu Kio Mang, (iii) Falam peng aiawh in Pu Hlur Hmung pawl an tel. Bogyoke Aung San hohanak in Kawl, Kachin Shan le Lai palai pawl tongkhawaaw in 1947 February 11 ah Kawl ram thantar tuah ding an relkhawm. Kawl ram ukawknak ding thu le ṭhansonak ding phunphun tla an relkhawm.

1947 February 12, zing lam nazi 11:00 cekci ah palai zate 24 pawl cu lungkimnak hmin an khen cio. Cuih ni cu “Union Day” (ramkulh ni ) ti in hmin an bun ih tuini tiang Kawl ram hmun kip ah cui’ ni kan uul. 1948 January 4, Kawl ram Independance a ngah ni ah khal Taingpyipyuh Hluttaw Amat ṭuan in Yangon ah a um. Kawl ram Governor Sir. Dorman Smith in Mirang Union Jack thantar ṭhum tahrat in Kawl ram thantar an tarso tikah khal Pu Hlur Hmung a tel.

Pu Hlur Hmung hi khua le ram ṭha teih fingkhawi le ṭhansonak phunphun tawlreltheitu a si. 1925 kum ah Cozah in Lumbang ah Laica phunli tlawng a phuanter. Tlawng hrang ṭulmi, tlawnginn le tlawngta riahnak Boarder inn le ṭulmi dangdang tla khuasungmi pawl thawn an ṭuankhawm. Tlawng kaitu ding nauhak tla khuasung in an kai ih tlawng kaiduh ding hramhram in an leem. Tlawngta nauhak ei ding rawl cu khua in an cawm. Japan ral a cem in khuasung ṭhansonak ding ruahrelnak an nei.

Lumbang uk sung khua (56) ih khuabawi le tlangsuak pawl sawm tahrat in ZRUS (Zanniat Rural Uplift Society) cu kum 1946 March 29 ah an din. Cuih Society in tumtahmi project pahnih a nei. (i) Khua kip sum burkhawm in ZTC (Zanniat Trading Company) thil zuarnak dawr phuan ding. (ii) ZAV (Zanniat Anglo Vernacular School) mirang tlawng phuan ding. Kum 1946 April 15 ah ZTC dawr cu Lumbang le Pamunchaung ah an phuan. Dawr thliri Rs. 4000/- man an lei ih thil phurhnak ah 15 CWT truck pakhat le Willy Jeep pakhat an lei. (ii) ZAV tlawng khal kum 1946 May 15 ah an phuan. Phunli le phunnga Mirang ca in an zir thok. Tlawng phuanthoknak ah Pu Hlur Hmung in Rs. 200/- a buur. Tapong, Zanniat, Ngawn le Khualsim tlawngta za tein (41) an kim. ZZAV tlawng harsa zet cingih phuan hnu, kum 1947 June 1 ni thok in Cozah phunsarih tlawng a ngah. Kum 1981 September 1 ni thok in Cozah phunhra tlawng tiang a ngah.

Lumbang Chief Pu Hlur Hmung (IDSM, ATM, BEM) residence in Lumbang, Falam . Circa. 1920s

Kum 1946 November 10 ihsin thok Varung le Lumbang lak motor zin hlun cu Zanniat, Tapong le Ngawn pawl sawmaw in an cekkhawm ih 1947 ah Lumbang tiang motor a thleng thei. 1953 January 28 ni thok in Falam le Vaar lak peng 12 hlat motor zin thar cu Lumbang uk sung milai 565 pawl in zarhkhat sung an cek. 1953 March 12 zan lam nazi 4:00 ah hmaisa bik Falam ah Motor a thleng thei. Lumbang khuasung inn tin Ks. 50/- cio khuankhawm in si peknak (Dispensary) an phuan. 1955 May 5 ah Health Centre a ngah. Pha.sa.pa.la kumpi in Pyidawta Planning in 1955 January 10 ah mipi fimthiamnak tlawng an phuan. Khua le ram ṭhansonak phunphun tawlrel cingin amah kum 84 kim, 1979 June 26 zan lam nazi 3:10 Falam sizung ah a nunnak a cemta.

Ref:: Laica Zirnak Cabu (Rev. Khar Thuan)

3 Replies to “PU HLUR HMUNG THUANTHU”

Leave a Reply